یکی از نیازهای اصلی بشر تامین غذا است که با رشد بسیار زیاد جمعیت مشکلاتی را به همراه داشته است .همین امر باعث شده تا تمام کشورهای دنیا به دنبال تولید مواد غذایی با کیفیت باشند .در کشور ما نیز در سال های اخیر توجه ویژه ای به پرورش دام و طیور شده است .یکی از مهم ترین مسائلی که باید در هنگام پرورش به آن توجه داشت تامین خوراک است .استفاده از غذای با کیفیت و مناسب تاثیر بسیار زیادی بر رشد دام و طیور وکاهش هزینه های مراکز پرورش دارد .تمام حیوانات به مقادیر معینی از مواد مغذی نیاز دارند که اگر به حد کافی و متعادل دریافت نکنند ؛در وضعیت نامناسب تغذیه ای قرار خواهند گرفت .در چنین وضعیتی ، بازدهی رشد و سلامت آنها دچار اختلال می شود .اگراختلالات تغذیه ای شدید باشد ، ممکن است حتی به مرگ حیوان منجر شود .تامین مواد مغذی برای حیوان ، از طریق مواد خوراکی است .خوراک ها از نظر کیفیت فیزیکی و مواد مغذی تنوع بسیار زیادی دارند .ارزش غذایی یک ماده خوراکی مشخص ممکن است از منطقه ای به منطقه دیگر بسیار متغیر باشد .برای تامین احتیاجات غذایی حیوانات مزرعه ای در مرحله اول نیاز به شناخت مواد مغذی مورد نیازحیوان در وضعیت های مختلف نگهداری ، تولید و غیره است و در مرحله بعدنیاز به شناخت مواد خوراکی و ترکیبات مغذی موجود در آنها خواهد بود .در این صورت است که امکان تامین جیره های متعادل فراهم خواهد شد .بنابراین توجه به افزایش راندمان تولید حیوانات مزرعه ای زمینه ی پژوهش و تحقیق در مورد شناخت و تعیین احتیاجات غذایی دام و نیز شناخت اقلام خوراکی و ارزش غذایی آنها را فراهم ساخت با توجه به اینکه بیشترین سهم هزینه پرورش دام و طیور را تغذیه به خود اختصاص میدهد(۶۰ تا ۷۰ درصد هزینه ها ) بنابر این تولید بالا با هزینه کم ،بدون تغذیه صحیح و علمی امکان پذیر نیست و این خود مستلزم تشخیص احتیاجات غذایی دام وشناخت ترکیبات خوراک از نظر مواد مغذی است .
عناصر معدنی در سیستم تغذیه حیوانات نقش مهمی ایفا می کنند، بنابراین برای رشد، تولید نرمال و سلامتی لازم هستند. همچنین مواد معدنی در بافت های بدن نقش ساختمانی، کاتالیزوری و فیزیولوژیکی را هم بر عهده دارند افزودن مواد معدنی به جیره ها به منظور جلوگیری از کمبود مواد معدنی به صورت مکمل صورت می گیرد. مکمل های معدنی خوراک برای همه دامها توصیه می شود. تحقیقات نشان داده اند که استفاده از اکسید منیزیم در جیره گاوهای شیری علاوه بر خاصیت بافری باعث تامین نیاز گاوها به عنصر منیزیم می شود. مکمل ترکیبی مواد معدنی همراه با رژیم غذایی پایه باید روزانه با دوز ۳۰ گرم برای گوساله ها و گاو خشک، ۵۰ گرم برای گاوهای کم تولید(۱۰ کیلوگرم شیر/روز)، ۶۰ گرم برای تولید متوسط (۱۵ کیلوگرم شیر/روز) و ۸۰-۱۰۰ گرم در روز برای گاوهای پرتولید(بیشتر از ۲۰ کیلوگرم شیر/روز) به جیره اضافه شود. همچنین مکمل های معدنی را می توان به مخلوط کنسانتره هم اضافه کرد(۲ کیلوگرم برای هر ۱۰۰ کیلوگرم کنسانتره).
. مواد معدنی مورد نیاز دام ها به دو گروه طبقه بندی شده اند :
الف – مواد معدنی پر مصرف ( ماکرو ) : غلظت این مواد در اجزای بیش از ۱۰۰ PPM است . مانند کلسیم ، فسفر ، منیزیم ، سدیم ، کلر ، پتاسیم و گوگرد .
ب – مواد معدنی کم مصرف ( میکرو ) : غلظت این مواد در اجزای خوراک کمتز از ۱۰۰ PPM است . مس ، روی ، منگنز ، آهن ، کبالت ، ید ، سلنیوم ، ، کروم ، مولیبدن ، فلور ،آرسنیک ، نیکل ، وانادیم در این دسته قرار می گیرند .
علاوه بر این، کمبود مواد معدنی در هنگام زایش شدیدتر است که نتیجه آن اختلال در متابولیسم حیوان، کاهش تولید شیر، جفت ماندگی،حساسیت به بیماری های متابولیکی و افزایش موارد مرگ ومیر گوساله ها است.
مهمترین و رایج ترین مکمل های معدنی خوراک دام و طیور :
کربنات کلسیم :
کلسیم یکی از عناصر ضروری برای حیات تمام موجودات زنده است که نقش استخوان سازی ، بهبود سیستم گوارشی و تنظیم فرآیند های زیستی را بر عهده دارد .
استفاده از کربنات کلسیم در خوراک دام و طیور ، کاربردی ترین و ارزان ترین روش جهت تامین نیاز کلسیم در گله های دامی و مرغداری هاست. بیشترین کاربرد آن در جیره مرغ تخم گذار و مادر است و با توجه به مرحله تولید ۵ تا ۱۰ درصد در جیره استفاده می شود و نقش تامین کلسیم پوسته تخم مرغ را دارد. همچنین برای تامین کلسیم شیر و استخوان سازی به میزان ۱ درصد کنسانتره، در جیره نشخوارکنندگان کاربرد دارد.
بنتونیت:
بنتونیت فرآوری شده خوراک دام و طیور نوعی خاک رس چند وجهی است که هر دو حالت بنتونیت کلسیم دار و بنتونیت سدیمی برای مصرف خوراکی دام و طیور مناسب است.بنتونیت معمولا برای خوراک سازی مصرف می شود و یا به عنوان توکسین بایندر در سیلوهای نگهداری جیره دام و طیور استفاده می شود و دو نقش اساسی دارد .
اولا به عنوان یک ماده میکروب کش و گندزدا در خوراک دام و سیستم گوارش حیوان عمل کرده و ثانیا با دارا بودن ریز مغذی های مختلف به رشد و افزایش وزن گله کمک می کند .بنتونیت نه تنها برای تغذیه دام در گاوداری و مراکز پرورش گوسفند کاربرد دارد ، بلکه به عنوان خوراک طیور در مرغداری ها نیز مصرف می شود.
با این تفاوت که از بنتونیت می توان برای خشک و تمیز نگهداشتن بستر طیور نیز استفاده کرد .از جمله خواص بنتونیت در خوراک دام و طیور می توان به دفع فلزات سنگین و سموم قارچی ایجاد شده در جیره غذایی اشاره کرد .
آهک :
سنگ آهک دارای ۳۵ تا ۳۸ درصد کلسیم است ، میزان فلوئور آن باید کم باشد . سنگ آهک به صورت پودری به خوراک جوجه ها و طیور تخم گذار اضافه می شود .
صدف ( معدنی و دریایی) :
پودر صدف یکی از فرآورده های حاصل از موجودات دریایی و منبع بسیار خوب کلسیم است که به صورت معدنی نیز تولید می شود و حاوی ۳۸% کلسیم است .این پودر برای جوجه های گوشتی و طیور تخم گذار بسیار مفید و کارآمد است .
نمک :
نمک منبع تامین سدیم و کلر است . وجود کمی نمک در جیره ضروری است ولی مقدار نمک در جیره مرغ نباید بیشتر از نیاز باشد .
نمک با کیفیت امری مهم در تغذیه دام و طیور جهت افزایش وزن مناسب دام ، بهینه سازی تولید شیرو افزایش سلامت کلی دام با انتخاب میزان خلوص نمک می باشد . علاوه بر بهبود طعم ، تامین سدیم مورد نیاز بدن را نیز بر عهده دارد .سنگ نمک مصرفی توسط دام به دلیل رطوبت پایین ، موجب ماندگاری طولانی گردیده و در جلوگیری از شیوع بیماری های میکروبی و گوارشی نقش بسیار موثری ایفا می کند .
جوش شیرین ( بیکربنات سدیم):.
بی کربنات سدیم یا جوش شیرین( NaHCO3 ) ، دارای سدیم و بی کربنات بوده و فاقد یون کلر است، یک ترکیب شیمیایی با کاربردهای فراوان در تغذیه دام و طیور می باشد . در مکمل دام و طیور برای حفظ تعادل آنیون و کاتیون و به منظور تأمین سدیم می توان از بیکربنات سدیم استفاده کرد. مقدار سدیم آن 28 درصد است. سدیم در جیره های نشخوارکنندگان خاصیت بافری دارد و برای حفظ اسیدیته شکمبه مفید است. استفاده از جوش شیرین در زمان استرس گرمایی می تواند به تعادل pH خون و غلبه بر استرس گرمایی کمک کند. مصرف جوش شیرین در جیره گاوشیری حداکثر تا 12 درصد کنسانتره و در خوراک طیور 2دهم درصد جیره مجاز است.
اکسید منیزیم :
اکسید منیزیم ماده ای سفید رنگ و جاذب رطوبت بوده و از فرآوری و خالص سازی کربنات منیزیم معدنی به دست می آید .
از آنجایی که منیزیم در بیشتر واکنش های ضروری بدن شرکت دارد ،عنصری مهم در خوراک دام و طیور محسوب می شود .تحقیقات ثابت کرده است استفاده از این اکسید منیزیم به عنوان مکمل دام و طیور سبب افزایش pH، افزایش نسبت استات به پروپیونات و بهبود قابلیت هضم ماده خشک و نشاسته می شود. این عملکرد منجر به افزایش ماده خشک مصرفی، تولید شیر، درصد چربی شیر، و افزایش تولید شیر تصحیح شده بر اساس چربی شیر می شود. استفاده از این مورد در جیره مرغ تخم گذار و مادر سبب بهبود کیفیت پوسته تخم مرغ نیز می شود
اکسید منگنز :
اکسید منگنز با فرمول شیمیایی MnO2 ، به شکل پودری خاکستری رنگ است .
اکسید منگنز یکی از رایج ترین ترکیباتی است که بطور گسترده در صنعت خوراک دام و طیور به عنوان مکمل غذایی دام و طیور مورد استفاده قرار می گیرداین عنصر بوسیله پروتئین خاصی به نام ترانس منگابین در خون جابجا می شود و کمبود آن باعث کاهش رشد،تاخیر در تشکیل استخوان ، اختلال در تولید مثل و عوارض عصبی می گردد ودر طیور باعث تغییر شکل و پهن شدن مفاصل می شود و در جوجه ها ، دیرتر از پوسته تخم در می آیند و بدن آنها متورم و پاها نیز کوتاه می شوند .کمبود این عنصر در حیوانات ماده باعث اختلال فعالیت تخمدان ودر حیوانات نر عقیم شدن و در دستگاه عصبی آن ها نیز تاثیر می گذارد .
آهن :
از مکمل های کم مصرف و مهم در جیره خوراک دام و طیور است .آهن نقش بسیار تخصصی در بدن تمام حیوانات دارد و بخشی از پروتئین هموگلوبین و میوگلوبین در سلول های ماهیچه ای است.آهن دارای سرعت سوخت و ساز بالایی در جوجه هاست و باید به شکل کاملا قابل دسترس در جیره حیوان بر اساس نیاز روزانه تامین شود.
آنزیمیت :
آنزیمیت پودری به رنگ کرم ، بدون بو از انواع زئولیتها است .
این ماده در جیره غذایی حیوانات ( دام ، طیور ، آبزیان ) به عنوان ماده افزودنی مصرف می شود .امروزه قارچها و سموم حاصله از مهم ترین عوامل بیماری زا در حیوانات می باشد ،آنزیمیت با جذب این سموم می تواند موجبات سلامت و بهبود مواد غذایی را فراهم سازد .این ماده معدنی علاوه بر خوراک دام و طیور در خوراک و محیط آبزیان نیز نقش حائز اهمیت دارد .
دی کلسیم فسفات :
دی کلسیم فسفات و یا به اختصار DCP از واکنش اسید فسفریک با کربنات کلسیم تهیه می شود .این ماده در مکمل دام و طیور حاوی عناصر فسفر و کلسیم است که هر دو عنصر نقش های مهمی را در واکنش های متابولیکی و بیوسنتزی بدن ( نظیر انعقاد خون، فعالیت فیزیولوژیکی قلب، تبادلات سلولی و فعالیت عصبی-عضلانی، شکل گیری ساختمان استخوان، دندان، پوسته تخم مرغ و فعالیت های صحیح دستگاه گوارش ) در دام و طیور ایفا می کنند. این ماده در مکمل دام و طیور باعث بهبود تشکیل پوسته تخم مرغ، بهبود ضریب تبدیل، افزایش اشتها، تشکیل و نگهداری استخوان، بهبود تولید مثل و افزایش تولید تخم مرغ نطفه دار در گله های مرغ مادرمی شود. همچنین در نشخوار کنندگان باعث افزایش تولید شیر، جلوگیری از تب شیر و جفت ماندگی، افزایش استحکام و رشد استخوان و افزایش بازده غذایی می شود. شکل ظاهری این نمک به شکل گرانول است که در جیره غذایی دام و طیور به صورت افزودنی اضافه و به صورت دان جهت خوراک دام و طیور مصرف می گردد
روی:
یک عنصر ضروری مکمل دام وطیور است که در ساختار بیش از 250 آنزیم مختلف وجود دارد و در مسیرهایی مانند متابولیسم کربوهیدرات ها و انرژی، سنتز پروتئین، متابولیسم اسیدنوکلئیک، یکپارچگی اپیتلیوم، ترمیم و تکثیر سلولی و مورد استفاده قرار گرفتن ویتامین ها نقش دارد. لازم به ذکر است که این ماده در مکمل دام و طیور میزان پارگی پوست در پردراوری را کاهش می هد و عملکرد کربنیک انهیدراز و کراتیناز که به ترتیب درتشکیل پوسته و غشاهای پوسته نقش دارند را بهبود می بخشد. همچنین روی در مکمل دام و طیور در حیوانات نر، برای نمو اسپرماتوزوا استفاده می شود و بنابراین در باروری نقش دارد.
مس:
این عنصر در مکمل دام و طیور در ساختارآنزیم هایی که سبب افزایش استحکام غشا، خاصیت ارتجاعی بافت ها و افزایش استحکام استخوان می شوند، وجود دارد. این ماده رابطه نزدیکی با متابولیستم آهن دارد که در ساختار هموگلوبین یک عنصر ضروری است. آنزیم مهم دیگر وابسته به مس لیزین اکسیداز است که آنزیم کلیدی در تشکیل کلاژن و الاستین هست. کمبود مس منجر به ایجاد استخوان های غیر طبیعی به دلیل سنتز کلاژن غیر طبیعی می شود. همچنین این مورد در مکمل دام و طیور اکسیداسیون ویتامین ث را بهبود بخشیده و در تشکیل RNA دخالت می کند.
منگنز: این ماده معدنی در مکمل دام وطیور اهمیت فراوان دارد. این ماده معدنی کو فاکتور آنزیم هایی است که در متابولیسم کربوهیدرات ها ، پروتئین ها، چربی ها و اسید های نوکلئیک حضور دارند. همچنین این ماده نقش مهمی در عملکرد ایمنی بدن دارد و برای بهبود زخم های آسیب دیده ضروری است. کمبود منگنز در جوجه های درحال رشد منجر به پروسیس ،کوتاهی استخوان و کمانی شدن آن شده همچنین در کیفیت پوسته تخم مرغ نیز تاثیر گذار است.
بدون نظر