عوامل موثر بر پروتئین و چربی شیر

مقدمه

شیر یکی از مواد خوراکی پر انرژی است که حاوی میزان قابل توجهی پروتئین، لاکتوز، چربی و منبع خوبی از  کلسیم، فسفر، منیزیم و پتاسیم و ویتامین‌های E,K,D,C,B12,B6,B2,B1,A ،نیاسین، و اسید فولیک است که می‌تواند میزان املاح مورد نیاز بدن انسان را تامین کند. در این بین شیر گاو جزو پرمصرف ترین شیر در جهان است که به 85 درصد رسیده است و پس از آن یازده درصد از شیر خوراکی انسان را شیر گاومیش، بز و گوسفند تامین می‌کند. کاملا مشهود است که اهمیت پرورش گاوهای شیری هلشتاین، براوون سوئیس بر هیچ کسی پوشیده نیست و پرورش چنین گاوهایی می‌تواند سود کلانی برای دامدارداشته باشد. یک گاو شیری علاوه بر مراقبت لازم در برابر بیماری باید میزان علوفه و کنسانتره آنرا را تامین کرد تا بیشترین و با کیفیت ترین تولید را داشته باشد.

کاهش چربی شیر گاو می تواند به دلایل مختلفی چون بیماری های شایع گاو مانند تب شیر،کتوز، اسیدوز،جابجایی شیر دان، و کبد چرب رخ دهد و علاوه بر آن تغذیه ناسالم و رعایت نکردن اصول پرورش ممکن است باعث کاهش شیر گاو شود.بنابراین بهتر است با رعایت یک سری اصول نسبت به افزایش شیر اقدام کنید تا حتی در سالهای خشکسالی با مشکل مواجه نشوید.

شیرهای تولیدی در آمریکا بر پایه پروتئین و چربی و مواد جامد در شیر خریداری می شوند. این روش قیمت گذاری جدید براساس ارزش اقتصادی اجزاء و ترکیباتی است که از شیر حاصل می گردد( پنیر، کره، شیر بدون چربی، شیر خشک یا شیر چرخ کرده) که البته با تغییر شرایط بازار بالا یا پایین می رود. به عنوان یک نتیجه، سطوح ترکییبات شیر رابطه مهمی با مدیریت گله دارد. به اضافه اینکه سلامتی و تغذیه گاو نقش بسزایی در درآمد مزرعه ایفا می کند. در حقیقت مجموعه فاکتورهایی هستند که باعث تغییر در اجزاء و ترکیبات شیر می شوند. عموماً چربی و پروتیئن شیر همبستگی مثبتی با جمعیت گاو شیری دارد. با این علم که سطح ترکیبات شیر در نژاد های مختلف فرق می کند. هلشتاین پایین ترین و جرزی و گرنزی بالاترین چربی و پروتیئن شیر را دارا می باشند. اما هلشتاین نسبت به جرزی و گرنزی تولید شیرش را با مدیریت و تغذیه خوب می توان افزایش داد.

• فاکتور های مؤثر بر پروتئین و چربی شیر:

۱- فاکتورهای غیر تغذیه ای ۲- فاکتورهای تغذیه ای

• فاکتورهای غیر تغذیه ای:

1- مرحله شیردهی:

بالاترین درصد چربی و پروتیئن شیر اواخر شیردهی و پایین ترین سطح آنها در بعد از زایمان مخصوصاً پیک تولید می باشد.

2- سن:

از اولین تا پنجمین دوره شیردهی به علت افزایش سطح تولید شیر به ازای هر دوره، چربی شیر ۰.۲% و پروتیئن شیر ۰.۰۲ تا۰.۰۵% کاهش می یابد.

3- فصل:

در فصول گرم و مرطوب کاهش درصد چربی و پروتیئن شیر اتفاق می افتد و در فصل زمستان افزایش تدریجی در ترکیبات(چربی و پروتیئن) شیر را شاهد هستیم. این تغییرات تحت تأثیر نوع خوراک و نحوه خوراک دادن تعدیل یا افزایش می یابد.

4- ورم پستان:

ورم پستان چربی و کازئین شیر را کاهش می دهد ولی در مقابل حجم پروتیئن خون( گاما گلبولین) موجود در شیر را افزایش می دهد. حجم سلولهای بدنی(SCC) شیر در طی ورم پستان زیاد می شود. گله هایی که در آنها ورم پستان وجود دارد SCC موجب کاهش ۲-۳ برابر قیمت شیرشان می گردد.

5- اشتباهات فنی:

از قبیل مشکلات خنک کردن شیر و تانک، مشکلات نمونه گیری و لوله کشی بی دقت در انتقال شیر می تواند منجر به کاهش چربی و پروتیئن شیر گردد.

6- ژنتیک و وراثت:

ژنتیک تا ۵۵% می تواند روی چربی و پروتیئن شیر در گاو های مختلف تأثیر داشته باشد البته نباید محیط و اثرات متقابل بین محیط و ژنتیک را نادیده گرفت. چربی و پروتیئن شیر خیلی بیشتر از خود شیر وسایر ترکیباتش قابل توارث می باشند. شیر همبستگی مثبتی با مقدار چربی و پروتیئن خود دارد ولی با درصد چربی و پروتیئن دارای همبستگی منفی می باشد.

• فاکتورهای تغذیه ای

فاکتورهای تغذیه ای تأثیر گذارترین فاکتورها بر روی شیر و ترکیبات آن می باشند که با نحوه مدیریت همبستگی مستقیم دارد. اگر تغییری در جیره حاصل گردد چربی شیر بیشتر تحت تأثیر قرار می گیرد تا پروتئین. برای مثال چربی شیر ظرف ۷-۲۱ روز با عوض شدن جیره تغییر خواهد کرد در صورتی که پروتیئن ۳-۶ هفته طول می کشد تا این تغییر را نشان دهد.

یکی از عواملی که باعث افزایش چربی در شیر گاو می‌شود وجود مقدار زیاد انسولین خون است که به دلیل کاهش دفعات کنسانتره در روز ایجاد می شود بنابراین تحقیقات نشان می دهد که هر چقدر تعداد دفعات کنسانتره مصرفی بیشتر باشد مانع از افت چربی شیر خواهد شد.

در کنسانتره مصرفی تنها کمیت مهم نیست بلکه باید کیفیت آن را در نظر بگیرید و تا حد امکان مواد مغذی چون پودر ماهی،پودر چربی،پسمانهای خشک صنایع تقطیری، ملاس،گلوتن ذرت و پروبیوتیکها، مخمر ها،بافرها،مکملهای معدنی و ویتامینی و ضد قارچ و کپکها در کنار مواد انرژی زا و پروتئینی جیره استفاده کنید.

مکمل دینالک و امگا 3 محصول شرکت  UFACکشور انگلستان با دارا بودن فورمولاسیون دقیق و در نظر گرفتن نیاز دام به همه اسید های چرب با نسبت استاندارد باعث افزایش چربی شیر و افزایش بهره وری اقتصادی می شود.

1- منشا ترکیبات شیر
با هضم میکروبی فیبر جیره درشکمبه اسید استیک و اسید بوتیریک تولید می شوند که پس از انتقال به پستان در تولید نیمی از چربی شیر شرکت می کنند، نیم دیگر چربی شیر از طریق چربی موجود در جیره و چربی قابل تبادل در بدن تأمین می گردد. میکروبهای شکمبه، پروتیئنهای جیره را به پروتیئنهای میکروبی تبدیل می کنند که حاوی اسید آمینه های ضروری می باشد. این اسید آمینه ها توسط غدد پستانی برای تولید پروتیئن شیر مورد استفاده قرار می گیرند؛ انرژی مورد نیاز برای این مسیر متابولیکی را گلوکز تأمین می کند. گلوکز خود یا از اسید پرپیونیک تولیدی در شکمبه فراهم می شود و یا از گلوکز جذب شده در دیواره روده مهیا می گردد. بنابراین اگر پرپیونات کمی تولید شود اسید آمینه کمی نیز تولید می شود که اینها نیز وارد پروسه گلوکونئوژنز شده و به گلوکز تبدیل می گردند. البته کازئین شیر از اسیدهای آمینه قابل دسترس تولید می شود که مجموعاً همراه با آلبومین ها و ایمنوگلوبولینهای خون مترشحه در شیر به عنوان پروتئین شیر محسوب می شوند ولی کیفیت آن به دلیل عدم حضور اسیدهای آمینه ضروری موجود در شیر پایین می باشد.

2-تأثیر شکمبه:

حضور مقادیر کافی پروتئین، فیبرمؤثر و هیدروکربن های سریع تخمیر قابل دسترس در جیره برای عملکرد صحیح شکمبه و حفظ سطح اپتیمم ترکیبات شیر مورد نیاز می باشند.

3- مدیریت در خوراک دادن:

خوراک به دو شکل TMR وnon-TMR  می باشد. در نوع non-TMR اجزاء خوراک به طور جداگانه در اختیار دام قرار می گیرد به طوری که دام توانایی انتخاب را دارا می باشد. در مدل TMR اجزاء خوراک به گونه ای باهم مخلوط می شوند که دام قدرت انتخاب نداشته باشد و بدین ترتیب تمام احتیاجات غذایی دام با مصرف آن تأمین می گردد. عیب non-TMR اینست که شاید دام در خوردن یکی از اجزاء خوراک زیاده روی کند و در مقابل از خوردن جزء دیگر امتناء ورزد که منجر به عوارضی مانند اسیدوز، سندرم چاقی، کاهش چربی شیر و غیره خواهد شد. در TMR این احتمال وجود دارد که غذا خوش خوراک نباشد و دام میلی به خوردن آن در حد کامل ظرفیت دستگاه گوارش خود نداشته باشد، در چنین حالتی مقدار تولید بسته به مقدار مصرف پایین می آید.

4-وضعیت بدنی

در دوره شیردهی آینده گاوهای لاغر و چاق اواخر دوره آبستنی، چربی و پروتئین شیر کاهش خواهند یافت. در ابتدای شیرواری کاهش وزن برای یک دوره کوتاه می تواند چربی شیر را افزایش دهد که در گاو های لاغر این پتانسیل وجود ندارد و گاو های چاق نیز دچار بیماری کتوز می گردند.

5- انرژی جیره

اگر انرژی جیره بالا و فیبر جیره پایین باشد موجب کاهش چربی و افزایش پروتیئن شیر می گردد و برعکس. عدم کیفیت علوفه، عدم بالانس جیره از نظر پروتیئن و مواد معدنی، پایین بودن کنسانتره در جیره از عواملی هستند که موجب کاهش سطح پروتئین شیر می گردد.

6- پروتئین جیره

در سه هفته آخر آبستنی و ابتدای زایش، دام بیش از هر چیز در جیره به پروتیئن نیاز دارد درغیر این صورت پروتیئن شیر به شدت پایین می آید. قابل ذکر است که افزونی بیش از حد پروتئین درجیره موجب افزایش پروتئین شیر نگشته و مازاد بر نیاز دام دفع می گردد. پروتئین جیره باید از نظر پروتئین قابل تجزیه و غیر قابل تجزیه درشکمبه، سطح سیلاژ علوفه ای، پروتئین محلول و NPN بالانس باشد حتی برای گاو های پرتولید نیاز به بالانس اسید های آمینه نیز می باشد.

7- کنسانتره جیره

به کار بردن کنسانتره و کربوهیدراتهای غیرفیبری(NFC) بالا وعلوفه پایین در جیره سبب افزایش تولید اسید پرپیونیک و کاهش اسید استیک در شکمبه گشته درنتیجه پروتئین شیر افزایش و چربی شیر پایین می آید. معمولاً مقدار ۳۸-۳۶ % از ماده خشک جیره را NFC تشکیل دهد تولید ترکیبات شیر در حد مطلوت خواهد بود.

8- علوفه جیره

۴۰-۴۵% ماده خشک جیره گاوهای شیری راعلوفه تشکیل می دهد که شامل سیلوی ذرت وعلوفه هایی با درصد فیبر بالا می گردد. اندازه خرد کردن علوفه نباید آنقدر ریز باشد که منجر به تولید بیشتر اسید پرپیونیک نسبت به اسید استیک شود و همینطور نباید آنقدر بلند باشد که از لحاظ فیزیکی برای خوردن خوراک کافی جهت تأمین احتیاجات دام محدودیت ایجاد کند. اندازه علوفه باید مناسب باشد تا جیره به صورت TMR به دامها ارائه گردد.

9- چربی یا روغن افزودنی به جیره

وقتی چربی از ۵% ماده خشک جیره تجاوز کند برای میکروبهای شکمبه سمی خواهد بود و همینطور موجب کاهش هضم فیبر می شود. اگر مقدار مصرفی چربی(مخصوصاً اسید های چرب غیر اشباع) ۶-۷% باشد شکمبه از حرکت طبیعی خود باز می ایستد. باید به عدم فاسد بودن چربی نیز توجه کرد چراکه درصورت مصرف چربی فاسد چربی شیر تا سطح حداقل خود پایین می آید. البته طبق یک فرضیه اثبات نشده اگر چربی بکار رفته در جیره پایین ۵% باشد موجب افزایش چربی شیر خواهد شد.

نتیجه گیری

 پایش ترکیبات شیر یک گله می تواند به ارزیابی سلامت و وضعیت تغذیه ای گاوهای شیری کمک کند. چربی شیر یکی از با ارزش ترین ترکیبات شیر به شمار می رود. چربی متغیرترین ترکیب شیر بوده و عوامل بسیار متعدد فیزیولوژیکی و محیطی می توانند نسبت و مقدار آن را در شیر تحت تاثیر قرار بدهند. در صورتی که چربی شیر گله ای 3/0 درصد کم تر از میانگین نژادی باشد می تواند نشان گر بروز مشکلی باشد. جیره هایی که امکان بهبود در خروج بیش تر چربی را در شیر فراهم نمایند می توانند به طور بالقوه از نظر اقتصادی سودمند باشند. بنابراین، جهت حفظ چربی شیر ضروری است که مهم ترین عوامل موثر بر آن شناسایی، پایش و اندازه گیری شود.